Nood aan liquide middelen, overdracht aan de volgende familiegeneratie, een spontaan bod, onenigheid met een medeaandeelhouder? De redenen die een aandeelhouder ertoe kunnen brengen te overwegen zijn aandelen te verkopen, zijn talrijk en gevarieerd.
Ongeacht de redenen mag de overdrachtstransactie niet in strijd zijn met de beperkingen die zijn vastgelegd in de statuten van de vennootschap, het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV) en/of een aandeelhoudersovereenkomst.
Het doel van deze beperkingen is de in- en uitstap van aandeelhouders in de vennootschap te controleren. Meer bepaald, kunnen zij dienen om een gezamenlijk project op termijn te stabiliseren, om het familiale karakter van een onderneming te bewaren of om te voorkomen dat een ongewenst persoon tot het aandeelhouderschap toetreedt.
In dit artikel geven wij een overzicht van (i) de wettelijke regelingen die van toepassing zijn op de naamloze vennootschap en de besloten vennootschap, (ii) de meest voorkomende contractuele beperkingen en (iii) de voorwaarden voor de geldigheid van deze beperkingen.
De wettelijke regelingen: een “open” naamloze vennootschap versus een “gesloten” vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
Indien de aandeelhouders niet spontaan hebben voorzien in een specifiek kader voor de overdraagbaarheid van hun aandelen, zijn de wettelijke regelingen van het WVV van toepassing.
Het wettelijke regime van de naamloze vennootschap is dat van de vrije verhandelbaarheid van haar aandelen: bij gebrek aan een door de aandeelhouders vastgestelde regel over de overdracht, kan elk van hen zijn aandelen verkopen aan een derde en volgens de voorwaarden van zijn keuze.
De standaardregeling voor besloten vennootschappen vereist daarentegen de goedkeuring van de voorgestelde overnemer door de helft van de aandeelhouders die ten minste driekwart van de aandelen bezitten (na aftrek van de voor overdracht voorgestelde aandelen), wanneer de voorgestelde overnemer geen mede-aandeelhouder is, noch een echtgenoot van de overdrager, noch een bloedverwant in de rechte lijn van de overdrager. In de laatste drie gevallen is de goedkeuringsprocedure niet van toepassing.
Het is echter mogelijk dat deze aanvullende regelingen niet geschikt zijn voor de specifieke kenmerken van een bepaalde vennootschap of de verwachtingen van haar aandeelhouders. In dergelijke gevallen is het aanbevolen op maat gemaakte regels voor de overdraagbaarheid van aandelen overeen te komen, mits bepaalde dwingende bepalingen van het WVV worden nageleefd.
De gebruikelijke conventionele beperkingen
De onvervreemdbaarheids- of niet-overdraagbaarheidsclausule verhindert de verkoop van aandelen gedurende een bepaalde periode.
De voorkoopclausule verplicht de verkopende aandeelhouder de te verkopen aandelen eerst aan te bieden aan een aangewezen begunstigde, doorgaans een andere aandeelhouder. De begunstigde heeft dan het recht zijn “recht van voorkoop” uit te oefenen.
De goedkeuringsclausule maakt de overdracht van aandelen afhankelijk van de goedkeuring van alle of bepaalde andere aandeelhouders, of bijvoorbeeld van één van de organen van de vennootschap.
Tot slot behoren ook exitclausules, zoals het volgrecht, waarbij bepaalde aandeelhouders hun aandelen tegelijk met de overdragende aandeelhouder, aan dezelfde persoon en onder dezelfde voorwaarden kunnen verkopen, of de volgplicht, waarbij bepaalde aandeelhouders (doorgaans minderheidsaandeelhouders) verplicht zijn hun aandelen tegelijk met de overdragende aandeelhouder en onder dezelfde voorwaarden als deze laatste te verkopen, indien deze laatste daartoe besluit.
Enkele aandachtspunten
Diverse door het WVV vastgestelde dwingende regels, regelen de contractuele beperkingen op de overdraagbaarheid van aandelen in een naamloze vennootschap. Het is dus niet mogelijk om het aandeelhouderschap van dit type vennootschap volledig “af te sluiten”. Het door de aandeelhouders van een naamloze vennootschap aangenomen niet-overdraagbaarheidsbeding moet bijvoorbeeld worden gerechtvaardigd door een legitiem belang, inzonderheid wat de duur ervan betreft. Een ander voorbeeld is dat de onoverdraagbaarheid van de aandelen van een naamloze vennootschap als gevolg van een voorkooprecht niet langer mag duren dan zes maanden vanaf de datum van de uitnodiging tot uitoefening van het voorkooprecht, bij gebreke waarvan de overdragende aandeelhouder zijn aandelen mag verkopen zonder rekening te houden met het voorkooprecht.
De bovengenoemde dwingende bepalingen zijn echter niet van toepassing op besloten vennootschappen, waar de aandeelhouders een grotere vrijheid hebben om het kader voor de overdraagbaarheid van de aandelen van hun vennootschap te bepalen.
Deze vrijheid is echter niet absoluut. Formeel gezien kunnen bijvoorbeeld alleen de statuten van een besloten vennootschap voorzien in een soepelere regeling dan de wettelijke regeling die standaard van toepassing is. Een aandeelhoudersovereenkomst alleen is dus onvoldoende om een dergelijke versoepeling geldig te maken. Er zij ook op gewezen dat het WVV elke aandeelhouder van een besloten vennootschap die zich wil verzetten tegen een weigering van goedkeuring die als willekeurig wordt beschouwd, de mogelijkheid biedt de zaak voor te leggen aan de voorzitter van de ondernemingsrechtbank zetelend in kort geding.
Ten slotte wordt over het algemeen sterk aanbevolen om de overeengekomen beperkingen op de overdraagbaarheid van aandelen in de statuten op te nemen, zowel in het geval van een naamloze vennootschap als van een besloten vennootschap. Bij niet-naleving van de wettelijke bepalingen die de overdraagbaarheid van aandelen beperken, zal de overdracht zo niet tegenstelbaar zijn aan de vennootschap en derden, ongeacht de goede of kwade trouw van de overnemer!
Besluit
Zoals wij hebben gezien, voorziet het WVV in twee zeer verschillende wettelijke regelingen met betrekking tot de overdraagbaarheid van aandelen in een naamloze vennootschap enerzijds en in een besloten vennootschap anderzijds. De aandeelhouders van een besloten vennootschap hebben standaard volledige controle over het toetreden en uittreden van aandeelhouders, terwijl het aandeelhouderschap van een naamloze vennootschap wordt gekenmerkt door zijn openheid.
In ieder geval zullen geïnformeerde aandeelhouders zich bevragen over eventuele beperkingen op de onderlinge overdraagbaarheid van aandelen. Hoewel de wettelijke regeling door sommige aandeelhouders als passend kan worden beschouwd, is het duidelijk dat een op maat gesneden regeling vaak noodzakelijk is.
In dergelijke gevallen mag de grote vrijheid die hetWVV biedt er niet toe leiden dat men de verschillende wettelijke grenzen van het WVV uit het oog verliest, omdat anders de contractuele bepalingen hun werking verliezen!
Zoekt u hulp bij het opstellen of analyseren van clausules met betrekking tot de overdraagbaarheid van de aandelen van uw vennootschap? Neem dan contact op met Johan Luntumbue.
